Aap, neger, zwarte piet. Deze woorden kreeg en krijgt Lucelle Comvalius regelmatig naar haar hoofd geslingerd. Ze doceert maatschappijleer op het Christelijk College Groevenbeek in Ermelo – ‘waar leerlingen mijn type mensen alleen maar kenden van Opsporing Verzocht’- en maakt daar Black Lives Matter bespreekbaar. ‘Ik wil geen meningen veranderen, maar leren je in anderen te verplaatsen', zegt ze in Schooljournaal’
Tekst: Ciska de Graaff
De 46-jarige Comvalius, één brok uitbundigheid en gedrevenheid, kwam vanuit Suriname naar Nederland toen ze twee was. ‘We hadden het geluk dat we in een multiculturele wijk in Rotterdam terecht kwamen en op een veelkleurige basisschool zaten. De hoofdmeester was een soort vader voor alle leerlingen, van alle kleuren’, zegt ze liefdevol. ‘De eerste keer dat ik me achtergesteld voelde, was toen ik een lager schooladvies kreeg dan mijn hartsvriendin met dezelfde scores. Mijn vader – zelf leraar destijds in Suriname – vond dat de leraar altijd gelijk had, maar mijn moeder is wat progressiever, dus die ging naar school en kreeg met veel pijn en moeite voor elkaar dat ik naar de mavo kon. Daar slaagde ik glansrijk, waarna ik doorstroomde naar havo en hbo.’
George Floyd
‘Toen ik de beelden zag van de arrestatie van George Floyd, werd ik ziek, echt lichamelijk ziek’, vertelt Comvalius. ‘Ik dacht aan alle mensen die op een andere manier niet kunnen ademen, omdat ze altijd – wat ze ook doen – een achtergestelde positie zullen hebben. Aan de andere kant vind ik het ook hoopgevend, omdat ik zie dat de discussie nu gevoerd mag worden. Mijn angst is wel dat als de kwaadheid en verontwaardiging straks zijn afgezwakt, mensen weer over gaan tot de orde van de dag, tot de volgende gebeurtenis. Er moet nú iets veranderen. Nu is de tijd rijp.’ Ze geeft aan dat de situatie in de VS voor de kinderen in Ermelo ‘toch een beetje een ver-van-mijn-bed-show is. Er waren leerlingen die zeiden: “Dat gebeurt hier toch niet, discriminatie en racisme!” Stap voor stap ben ik in deze klas gegaan naar een discussie over Black Lives Matter, waarbij uiteindelijk voor- en tegenstanders van de demonstraties standpunten van de andere groep moesten verdedigen. Zo leren ze zich verplaatsen en het van een andere kant te bekijken. Zo heb ik ook eens een eindexamenklas, die dacht dat AZC’s luxe hotels waren voor gelukszoekers, meegenomen naar een AZC. Toen was het snel klaar: met zes onbekenden op een kamer, niet mogen werken of naar school mogen, niks te doen hebben.’
Zwarte piet
‘In andere klassen heb ik bijvoorbeeld verteld wat ik allemaal mee heb gemaakt. Als enige altijd je tas open moeten maken in een winkel, uitgescholden worden voor aap. Er waren leerlingen die moesten huilen om wat ik had meegemaakt. Er zijn ook leerlingen die voor me opkomen, zoals die keer dat een klas riep: “He, daar heb je zwarte piet!” Toen hebben twee meiden die klas en docent ter verantwoording geroepen, mét argumenten.’ Ze zou haar collega’s in het onderwijs willen adviseren: ‘Ga het onderwerp niet uit de weg. Maak duidelijk dat sommige dingen onacceptabel zijn. Als je in mijn klas het woord “dom blondje” gebruikt, vlieg je er uit. En kies een aanpak op maat voor jouw klas. En school je daarin. Maak de multiculturele samenleving tot verplichte stof op de lerarenopleiding en zet kolonialisme in het verplichte curriculum voor geschiedenis. En ga met elkaar de discussie aan in hoeverre jij zelf kleur of cultuur laat meewegen in je oordeel of advisering over leerlingen. En vraag jezelf af: is dat eerlijk, is dat terecht?’
Hokjesdenken
Het eerste jaar op de school in Ermelo (2013) was pittig, maar daarna kwam het helemaal goed, vertelt Comvalius vol passie. ‘Er was toen nog geen enkele andere bi-culturele collega. Als leerlingen jouw type mens alleen maar kennen uit Opsporing Verzocht, dan is dat het beeld dat ze van je hebben. Dat hokjesdenken is heel lastig. Op een vorige school, in Hilversum, moest ik altijd met de trein. Ik moest af en toe rennen omdat ik net te lang met een leerling of ouders had staan praten. In het begin zag je mensen dan snel hun portemonnee en tas vastgrijpen, want “het is zwart en het rent, dat kan niet goed zijn”. Toen ze me eenmaal kenden, waren ze heel vriendelijk. Ik heb ook vaak opmerkingen gehad als “Je hebt de baan van een blanke ingepikt” en “Oh, nemen ze hier ook zwartjes aan?”’ Op haar eerste school had ze een jongen in haar klas die zichtbare hakenkruizen droeg. Zijn ouders weigerden haar een hand te geven. Toen ze hem een keer redde van een groep jongens die hem achterna zat in het winkelcentrum vanwege zijn racistische uitingen – “nee, we gaan niet voor eigen rechter spelen, dan doe je maar aangifte” – veranderde de houding van de jongen en zijn ouders.
Hutje in Suriname
‘Ik trouwde toen ik 24 jaar was en toen zei een collega, die ook mijn docent was geweest: “Wat fijn dat je met een blanke gaat trouwen he? Nu hoef je niet in een hutje in Suriname te wonen, maar ga je in een kast van een huis wonen.” Ik was in shock. Ik dacht: “Welke gevolgen heeft het beeld dat jij van mij hebt voor het schooladvies dat jij mij destijds hebt gegeven?” Ik had hem dat moeten vragen, maar ik was sprakeloos’, vertelt Comvalius. ‘Wat dat betreft moeten Citotoetsen altijd blijven meewegen in de advisering, want het voorkomt dat vooroordelen van leraren te veel invloed kunnen krijgen.’ Ze straalt als ze zegt: ‘Ik ben heel blij dat ik door mijn ouders ben opgevoed als overwinnaar, niet als slachtoffer. Zij zijn mijn grote voorbeelden en hebben ondanks hun ervaringen met discriminatie en racisme nooit opgegeven en dat heb ik ook niet gedaan. Ik sta positief in het leven, ben door veel ouders en leerlingen op handen gedragen en zie in mijn carrière meer mooie dan minder mooie momenten.’
Lucelle Comvalius was in 2019 docent van het jaar: ‘Opgeven is voor haar geen optie.’ Ze is ambassadeur van de campagne debaanvanhetleven.nl: ‘Ik heb een geweldig vak en wil dat graag uitdragen.’ Ze is lid van CNV Onderwijs.
