Door het schrappen van de Cito-eindtoets, lopen naar schatting 14.000 leerlingen een hoger schooladvies mis, schrijft het CPB in het rapport Schrappen eindtoets groep 8 kan ongelijkheid vergroten. Onderzoeker Lisette Swart licht toe: ‘Een eindtoets biedt een objectieve maatstaf naast het oordeel van de leerkracht. Wij constateren dat er groepen zijn die hoger scoren op de eindtoets dan op basis van het schooladvies verwacht zou mogen worden. Daar kunnen meerdere redenen voor zijn. Docenten kunnen bijvoorbeeld onbewuste vooroordelen hebben en meewegen of ouders hun kinderen kunnen helpen met het huiswerk of niet.
Warme overdracht
Het CPB constateert in een analyse van de afgelopen jaren dat ongeveer een derde van alle leerlingen significant hoger scoorde op de eindtoets dan wat het voorlopig schooladvies zou doen verwachten. Zij hadden recht op een heroverweging van het schooladvies en kregen dat in een kwart van de gevallen ook. Vaak ging dit om leerlingen van ouders met een migratieachtergrond, een laag inkomen of een lage sociaal economische status. ‘Het niet afnemen van de eindtoets kan daardoor de kansenongelijkheid vergroot hebben’, stelt Swart. Er zijn wel maatregelen genomen, zoals de ontwikkeling van een formulier waarop ouders of school kunnen aangeven of een heroverweging erin had gezeten. Ook heeft het ministerie van Onderwijs opgeroepen leerlingen het voordeel van de twijfel te geven en zo veel mogelijk brede brugklassen aan te bieden. Ook is afgesproken een warme overdracht – mondeling, niet schriftelijk – van leerlingen van groep 8 naar brugklas te realiseren. Swart: ‘Duidelijk is in elk geval dat dit cohort leerlingen heel goed in de gaten gehouden moet worden.’
'Het cohort leerlingen dat geen eindtoets in groep 8 heeft gemaakt, moet heel goed in de gaten gehouden worden'
Tweedeling
Voor Maryse Knook, directeur van Open Schoolgemeenschap Bijlmer, is het monitoren van leerlingen niet meer dan logisch. ‘Dat doen we altijd al. Wij nemen in de brugklas diagnostische toetsen af, om te bekijken op welk niveau de leerlingen zitten.’ Ze vindt het idee van de jongeren om een niveautoets af te nemen in de brugklas niet verkeerd, maar voor haar school niet nodig. Ook de formulieren waarin ouders of scholen kunnen aangeven dat een kind waarschijnlijk een hoger schooladvies had moeten hebben, heeft ze nog niet voorbij zien komen. ‘Ik denk eerlijk gezegd dat die formulieren de tweedeling alleen maar vergroten, want – gechargeerd – witte hoogopgeleide ouders weten dat prima in te vullen en andere ouders niet.’
Brede brugklassen
Knook werkt met brede tweejarige brugklassen van vmbo tot en met vwo. ‘Van onze leerlingen komt uiteindelijk bijna 60 procent hoger uit dan het schooladvies aangaf. Ik denk overigens niet dat dat zozeer door verkeerde schooladviezen komt, maar vooral omdat er nu eenmaal veel laatbloeiers zijn. Ik verbaas me daarom wel een beetje over de cijfers van het CPB. Een derde heeft recht op een heroverweging en daarvan krijgt een kwart een hoger schooladvies? Ik vind dat heel veel. Ik denk dat leerkrachten na 8 jaar prima in staat zijn om een juist schooladvies te geven. Ik denk wel dat er leerlingen zijn die extra oefenen voor de Cito en daardoor hoger scoren. Zij lopen dan de kans op de middelbare school niet waar te maken wat ze voor de Cito hebben behaald.’ Ze zou het toejuichen als alle scholen brede brugklassen aanbieden. ‘Maar je kunt dat niet zomaar invoeren, want het vraagt enorm veel differentiatievaardigheden van docenten. En ouders staan er ook niet allemaal om te springen. Die denken bijvoorbeeld dat hun kind meer leert in een homogene groep. Dat zit tussen de oren van mensen. Ik ben ervan overtuigd dat leerlingen meer leren in divers samengestelde groepen en scholen dan op categorale scholen.’
'Als scholen serieus zijn met kansengelijkheid, zouden er in schooljaar 2020/2021 helemaal geen smalle brugklassen op brede scholengemeenschappen moeten zijn'
Vooroordelen
‘We weten dat leerkrachten onbewuste vooroordelen hebben, zoals álle mensen. Daarom is het goed dat er in de vorm van een eindtoets een objectieve maatstaf is, om dat schooladvies aan te toetsen’, stelt Hilda Amsing, onderwijsdirecteur pedagogische en onderwijswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen en gespecialiseerd in kansengelijkheid. ‘Die toetsing heeft nu niet plaatsgevonden. Vooral kinderen uit gezinnen met een migratieachtergrond of een lage sociaal economische status kunnen hiervan de dupe zijn, want juist van hen worden de schooladviezen verhoogd na de eindtoets.’ Amsing begrijpt dat de eindtoets is geschrapt, maar hamert wel op goede monitoring in de brugklas. ‘Zo’n niveautoets die de jongeren aan Rutte adviseren, vind ik een goed idee. Ik denk niet dat het in het najaar al haalbaar is, maar misschien wel later. Het zou heel interessant zijn om te zien of een toets in de brugklas tot meer bijstellingen leidt dan de eindtoets in groep 8. Als dat zo is, zou een toets in de brugklas gunstiger zijn voor kansengelijkheid.
Niet badinerend
‘Er moet niet badinerend gedaan worden over de eindtoets. Ja, het is een momentopname, maar sta open voor de mogelijkheid dat je schooladvies niet klopt’, adviseert Amsing leerkrachten. ‘Ik zou het goed vinden dat de hoogste score – van eindtoets of schooltoetsen – leidend is voor het schooladvies. Niet heroverwegen dus na een hoge eindtoetsscore, maar meteen verhogen. Het zou de kansengelijkheid vergroten. En ja, het kan dat het aantal afstromingen dan wat toeneemt, maar als we toegaan naar meer brede brugklassen, is dat niet zo erg.’ Die brede brugklassen moeten er sowieso komen, stelt Amsing. ‘Als scholen serieus zijn met kansengelijkheid, zouden er in schooljaar 2020/2021 helemaal geen smalle brugklassen meer moeten zijn op brede scholengemeenschappen.’
